Michal Smetanka – depozytariusz tradycji i wizjoner
Michał Smetanka (ur. 1972) to niezwykle barwna i charyzmatyczna postać europejskiej sceny muzycznej – multiinstrumentalista, kompozytor, pedagog, producent instrumentów ludowych i badacz kultury muzycznej. Określany bywa mianem „ostatniego igrica”, czyli wędrownego muzyka, który potrafi zagrać na niemal wszystkim. Sam mówi o sobie z humorem: „Bez muzyki da się żyć. Ale po co?”. To właśnie ta dewiza prowadzi go od lat w twórczej podróży, w której łączy pasję do tradycji Karpat z otwartością na muzyczne światy całego globu.
Od blisko trzech dekad zajmuje się tworzeniem i rekonstrukcją ludowych instrumentów muzycznych, na których gra od 1996 roku. Jego instrumenty odwiedziły wystawy i prezentacje na wszystkich kontynentach, trafiając zarówno do rąk kolekcjonerów, jak i uznanych muzyków. W centrum zainteresowań Smetanki pozostaje kultura pasterska i karpackie ballady, które przenosi na scenę z niezwykłą szczerością i kunsztem. Jego repertuar obejmuje pieśni i melodie zakorzenione w historii regionu, a zarazem twórczość autorską inspirowaną spotkaniami z kulturami świata.
Jako kompozytor i aranżer współtworzył liczne projekty filmowe, teatralne i dokumentalne, tworzył sygnały i dżingle dla instytucji oraz eksperymentował z muzyką alternatywną i sceniczną. Zrealizował też własne duże przedsięwzięcia koncertowe – takie jak Tone of Tolerance, cykle „Na korzeniach” (2016–2017), „Głosy przodków” (2018–2019) czy najnowszy projekt „Orbis Pictus Orbis Cantus” (2023–2025). Jego występy cechuje wyjątkowa atmosfera i umiejętność tworzenia muzycznej przestrzeni, w której słuchacz staje się częścią opowieści.
Smetanka jest także kolekcjonerem materialnych i niematerialnych pamiątek muzycznych. W swoim unikalnym muzeum w Spiskim Hrhovie zgromadził około 500 instrumentów z Karpat i innych zakątków świata. Każdy eksponat ma swoją historię, a dzięki cyfrowym prezentacjom zwiedzający mogą nie tylko zobaczyć instrument z każdej strony, ale też usłyszeć jego brzmienie. Obok harf, lir, piszczałek czy bębnów znajdują się również jego autorskie konstrukcje, takie jak przestrzenna harfa czy współczesne wariacje dawnych aerofonów.
Jako artysta koncertował niemal na całym świecie. Występował m.in. na festiwalach Krutushka (Rosja), Karpaty Offer i Pannonica (Polska), Worldmusic Festival Bratislava (Słowacja), Raasrang World Flute Festival (Indie), a także w Chinach, Rumunii, Szwecji czy na Białorusi. Grał dla królowej Elżbiety II, japońskiej rodziny cesarskiej, współpracował z zespołami i artystami reprezentującymi folk, jazz, muzykę alternatywną i world music. Do jego partnerów scenicznych należą m.in. Ghymes, Karpaty Magiczne, AMC Trio, Matragona, a także indyjski mistrz fletu Ajay Prasanna, czy czeska śpiewaczka Iva Bittová.
W jego dyskografii znajdziemy m.in. albumy: Aňi ja ňe juhas, aňi ja ňe bača (2006), KarpaTon (2011), Na koreňu (2012), Karpat Mater (2015) czy Príbeh o zbojníkovi Putifarovi (2017). Każdy z nich stanowi zapis kolejnego etapu jego muzycznych poszukiwań – od rekonstrukcji archaicznych pieśni, po autorskie eksperymenty w nurcie world music.
Michał Smetanka to artysta, który łączy badacza z wizjonerem, twórcę z interpretatorem, kolekcjonera z pedagogiem. Dzięki jego pracy muzyka Karpat nie jest jedynie muzealnym eksponatem – żyje, ewoluuje i trafia do nowych pokoleń słuchaczy. Na Pannonice 2025 Smetanka otworzy sobotni wieczór (18:30), zapraszając publiczność do podróży przez dźwięki, które pachną drewnem, górami i historią, a jednocześnie otwierają horyzonty na cały świat.